سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

 مدیر محلی پروژه ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی گفت: خشکه داران منطقه ای محصور شده در میان مزارع کشاورزی و تنها بازمانده جنگل های جلگه ای هیرکانی است.

ابوالقاسم محمدپور در گفت‌وگو با ایسنا مازندران با اشاره به اهمیت جنگل های هیرکانی اظهار کرد: از جنگل های هیرکانی با نام فسیل زنده یا موزه طبیعی نیز یاد می شود چرا که بسیاری از گونه های گیاهی موجود در این جنگل ها امروزه به صورت فسیل در اروپا یافت می شوند، شواهد علمی نشان می دهند که سابقه تاریخی این جنگل ها به دوران سوم زمین شناسی (ژوراسیک) یا همان عصر دایناسورها باز می گردد.

وی تصریح کرد: اهمیت این سابقه طولانی زمانی آشکار می‌شود که بدانیم همزمان با عصر یخبندان به غیر از جنگل های هیرکانی که به دلیل قرارگرفتن بین رشته کوه البرز و دریای خزر از اقلیم معتدل تری برخوردار بودند، تمامی جنگل های پهن برگ به جز تعداد محدودی نابود شدند و از همین رو است که جنگل های هیرکانی را مادر جنگل های جوان اروپا و شمال آمریکا می دانند.

مدیر محلی پروژه ثبت جهانی جنگل های هیرکانی خاطرنشان کرد: مطالعات انجام شده 5 تیپ کلان اقلیمی را در بهشت هیرکان شناسایی کرده اند که شامل اقلیم خیلی مرطوب، مرطوب، نیمه مرطوب، مدیترانه ای و خشک است، هرکدام از این اقلیم ها بر حسب فاکتورهای اقلیمی مانند تراکم جنگل های انبوه یا تنک، جهت شیب، نسبت فاصله با دریای خزر و دیگر فاکتورها، خود به خرده اقلیم های زیادی تقسیم می شوند که این مسئله موجب شده این جنگل ها در نوع خود بی نظیر و منحصر به فرد باشند و حفاظت از آن ها را به عنوان گنجینه ای ملی بر ما واجب کرده است.

محمدپور در ادامه با بیان اینکه در جنگل های معتدل و آمیخته هیرکانی به دلیل حاصلخیزی خاک، تغییرات دما و بارندگی های متعدد که از حدود 600 میلیمتر در شرق (گرگان) تا 2 هزار میلیمتر در غرب (حوالی آستارا) نوسان دارد، تنوع گونه های گیاهی بسیار بالا است، گفت: بیش از 80 گونه درختی پهن برگ، سه گونه سوزنی برگ و 50 گونه درختچه ای تاکنون در این منطقه شناسایی شده است.

وی تصریح کرد: از مهم ترین گونه های گیاهی در جنگل های هیرکانی در بین درختان می توان به واش، ممرز، بلوط، توسکا، انجیلی، افرا، نمدار، بارانک، نارون، زبان گنجشک، انجیر، لرگ و سرخدار، در میان گونه های درختچه ای به آلوچه وحشی، انار، شمشاد، ولیک، ازگیل، خاس، گالش انگور،سیاه تنگرس طبی و خرمندی، در بین گونه های جانوری می توان به پلنگ، خرس، کل، بز، گرگ،مارال، شوکا،گربه وحشی، روباه، شغال، سمور، سیاه گوش، خرگوش، موش جنگلی، راس.، قوچ، سنجاب، و در میان پرندگان می توان به توکا، سنقر سفید، انواع پرندگان شکاری، دارکوب، سار، سینه سرخ، سسک، چرخ ریسک خزری، قرقاول، سهره، بلدرچین، قوش، دال (کرکس)، کبک، اردک نوک پهن و اردک اره، کبوتر جنگلی، عقاب و جغد اشاره کرد.

*ثبت جنگل های هیرکانی در لیست میراث جهانی یونسکو

مدیر محلی پروژه ثبت جهانی جنگل های هیرکانی با اشاره به اینکه ثبت جنگل های هیرکانی در لیست میراث جهانی یونسکو که از مدت‌ها قبل مورد توجه دولت ایران بوده است به یکی از اولویت های ایران در سال 2017 تبدیل شد، بیان کرد: در مجموع تعداد 12 سایت در سه استان گیلان، مازندران، و گلستان با همکاری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، سازمان محیط زیست، سازمان جنگل‌ها و مراتع و دانشگاه تربیت مدرس برای ثبت در لیست میراث جهانی یونسکو پیشنهاد شده است.

وی ا اشاره به اینکه خشکه داران، چهارباغ و کجور سه سایت پیشنهادی غرب مازندران است، گفت: سایت کجور در قلب جنگل‌های هیرکانی، پوشیده از جنگل‌های انبوه، مراتع کوهستانی و دره های عمیق با شرایط بسیار مناسب برای رشد است، همچنین چهار باغ تکمیل کننده گرادیان ارتفاعی با اکوتون‌های کوهستانی و توده های انبوه راش است و خشکه داران تنها نماینده جنگله‌ای جلگه ای هیرکانی در لیست است.

*خشکه داران تنها بازمانده جنگل های جلگه ای هیرکانی

مدیر محلی پروژه ثبت جهانی جنگل های هیرکانی در ابتدا در خصوص "خشکه داران" ابراز کرد: اثر طبیعی - ملی خشکه داران با وسعتی معادل 253.56 هکتار در غرب استان مازندران و کیلومتر ۱۲ جاده اصلی شهرستان تنکابن واقع است و از دیگر سایت های پیشنهادی برای ثبت جهانی است، این منطقه تقریبا مسطح بوده و حداقل ارتفاع آن در بخش شمالی ۲۵ - متر و حداکثر ارتفاع آن در بخش جنوبی ۲۰ - متر است.

محمدپور با بیان اینکه خشکه داران منطقه ای محصور شده در میان مزارع کشاورزی و تنها بازمانده جنگل های جلگه ای هیرکانی است، افزود: این منطقه دارای اقلیم معتدل مرطوب با متوسط بارندگی ۱۴۲۰ میلیمتر و متوسط دمای سالانه ۴.۱۵ سانتیگراد است، در مجموع حدود ۱۸ گونه پستاندار، ۸۹ گونه پرنده، ۵ گونه خزنده و ۳ گونه دوزیست در این منطقه شناسایی شده اند از این میان سنقر سفید در لیست قرمز IUCN قرار دارد، با وجود وسعت کم منطقه، حدود ۱۸ گونه گیاهی اندمیک در این منطقه وجود دارد که نشان دهنده ارزش بالای آن در حفظ تنوع زیستی جنگل های هیرکانی است.

وی ادامه داد: فاصله این جنگل از دریا ۱۲۰ متر بوده و یکی از مرطوب ترین مناطق جنگل های هیرکانی به شمار می رود که تفاوت چندانی میان میزان رطوبت نسبی زمستان و تابستان در آن وجود ندارد، گونه های آب دوست در ترکیب با گونه های نادر، اندمیک و در معرض خطر به همراه درختان کهنسال بلوط سیمای اصلی این منطقه را تشکیل می دهند.

*چهارباغ منطقه ای بکر و دست نخورده

وی با اشاره به جنگل‌های چهارباغ نیز اظهار کرد: چهارباغ با مساحتی معادل ۹ هزار و ۸۳۳ هکتار در استان مازندران و در ۳۵ کیلومتری جنوب شهر چالوس قراردارد که از دیگر گزینه های پیشنهادی برای ثبت جهانی است، این سایت تقریبا کوهستانی بوده و رویشگاه‌های جنگلی، مرتعی، بیشه زار و صخره ای دارد و بخش وسیعی از آن دارای شیب بیش از ۴۰ درصد است.

محمدپور خاطرنشان کرد: حد ارتفاعی منطقه بین ۹۱۵ تا ۳۳۹۵ متر بوده و اقلیم منطقه نیمه مرطوب سرد است، میانگین بارش سالیانه منطقه حدود ۶۰۰ میلیمتر می باشد که به علت اقلیم سرد منطقه و بارش های عمدتا برفی منطقه دارای منابع آبی فراوان است و رودخانه های این منطقه در واقع سرچشمه رودخانه چالوس هستند که به دریای خزر می ریزد.

رئیس اداره حفاظت و محیط زیست چالوس اضافه کرد: سایت چهارباغ محل تقاطع دو رویشگاه هیرکانی و ایران و تورانی است و به دلیل تنوع ارتفاعی، پوشش گیاهی منطقه تنوع وسیعی از گونه های درختی، درختچه ای و علفی را تشکیل می دهند، مناطق بکر و دست نخورده و گونه های گیاهی و جانوری نادر از مشخصات بارز این منطقه است و از پستانداران می توان به مرال، خرس قهوه ای، پلنگ، گراز، گربه جنگلی، گرگ، کل و بز، روباه معمولی، شغال و انواع پرندگان مانند کبوتر جنگلی، جی جاغ، انواع سنگ چشم، انواع سارگپه و عقاب جنگلی اشاره کرد.

*سایت کجور قلب جنگل‌های هیرکانی

محمدپور در ادامه با بیان اینکه حوزه کجور در واقع بخشی از منطقه حفاظت شده البرز مرکزی است که در شمال ایران، بین چالوس و نور قرار دارد، خاطرنشان کرد: سایت کجور جنگلی بوده و عموما دارای شیب بیش از ۳۰ درصد با دامنه ارتفاعی متغیر بین ۵ تا ۲۱۰۰ متر از سطح دریای آزاد است، اقلیم این منطقه گرم و مرطوب بوده و بارندگی سالیانه آن حدود ۱۳۰۰ میلیمتر، سرچشمه رودخانه سی سنگان در پائین دست حوزه در این سایت واقع شده است.

وی با اشاره به اینکه واقع شدن در بخش میانی جنگل های هیرکانی با پوششی انبوه تمام دره ها، کوه‌ها و دامنه های منطقه را فرا گرفته و با گونه های متنوع، درختان قطور و کهنسال، منابع آبی فراوان و توپوگرافی متنوع سیمای اصلی سایت کجور را تشکیل می دهد، گفت: این منطقه پوشش گیاهی و جنگلی انبوه و دارا بودن دشت‌های مرتفع و علفزارها، دارای جانوران متنوعی مانند پلنگ، گوزن، خرس، بز کوهی، شوکا، مرال، وغیره همچنین پرندگانی همچون عقاب، شاهین، قرقاول، کبک، بلدرچین، دارکوب است.

*مزایای ثبت جهانی مناطق

این مسئول در ادامه به بررسی مزایای ثبت جهانی این مناطق پرداخت و گفت: این مزایا را به طور کلی می‌توان در قالب ارتقا و بهبود هشت گروه مشارکت علمی و عملی، سرمایه های اجتماعی، افتخار ملی، کمک‌های مالی و تسهیلات مشخص، حفاظت از آثار، آموزش، باز زنده سازی و اصالح شرایط موجود و گردشگری دسته بندی کرد.

وی عنوان کرد: در این راستا آگاهی رسانی و اطلاع رسانی به جامعه جهانی موجب افزایش فعالیت گردشگری، جذب منابع مالی و رونق اقتصاد محلی و عامه مردم می‌شود، همچنین از کمک‌های بین المللی که برای کشورهای عضو کنوانسیون در پی دارد می‌توان به جذب همکاری‌های علمی از سایر کشورهای عضو کنوانسیون در زمینه هایی با تجارب مشابه، بهره گیری از همفکری فنی کمیته و هیئت‌های مشاور آن، اعزام کارشناسان متخصص به محوطه، در اختیار گذاردن تجهیزات غیرقابل تهیه برای کشورهای متقاضی، اعطای وامهای درازمدت با بهره کم و اختصاص کمک‌های بلاعوض در موارد خاص از محل صندوق بین المللی میراث جهانی سالانه مبلغ ۴میلیون دلار که از جمع آوری حق مشارکت کشورهای عضو و کمک‌های داوطلبانه تأمین می‌شود، اشاره کرد.

مدیر محلی پروژه ثبت جهانی جنگل های هیرکانی در ادامه یادآور شد: ثبت یک اثر در فهرست میراث جهانی موجب می‌شود علاوه بر محافظت، نگهداری و معرفی ارزش‌های آن، به عنوان هدف اصلی، نوعی تبلیغات برای مقصد محسوب شود که به واسطه آن فعالیت‌های گردشگری در محوطه نیز افزایش می‌یابد. 

محمدپور خاطرنشان کرد: با سرریز شدن گردشگران برای بازدید از یک اثر که ثبت میراث جهانی شده ممکن است زیرساخت‌های مقصد نیز در ابعاد اقامتی، پذیرایی، ارتباطی، جاده ای و حمل و نقل زمینی یا هوایی بهبود یابد و کسب و کارهای کوچک و بزرگ محلی مرتبط با خدمات گردشگری به این واسطه شکل گیرد، افزایش اشتغال را به همراه داشته باشد و از این طریق می‌توان امیدوار بود با توزیع درآمد، بهبود کیفیت زندگی مقصد در جنبه های اقتصادی و بهداشتی ممکن شود، از طرف دیگر با مشارکت جامعه محلی و توانمندسازی آنها با آموزش در فرآیند نظام عرضه گردشگری، مراقبت و نگهداری از آثار نیز به خوبی اجرایی می شود.