سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

تاریخچهٔ اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران ـ نوشهر

در اواخر سال 1307 به وزارت فلاحت ابلاغ شد که یک نفر کارمند مطلع در امور جنگل را به جنگل‌های اختصاصی حوزۀ کُجُور (جنوب شهرستان نوشهر) اعزام کند تا برای حفظ و حراست جنگل‌های آن قسمت و همچنین تعلیم و تربیت مأمورینِ لازم اقدام کند. وزارت فلاحت نیز" خلیل قاضی تهرانی" را به این سمت انتخاب و اعزام کرد که تا اوایل سال 1310 به این کار اشتغال داشت. روشی که در اجرای نظر فوق اتخاذ شد این بود که دستورهای لازم مبنی بر طرز استفاده از جنگل‌ها به منظور مصارف روستایی و احداث کورۀ زغال و تعلیف چارپایان در جنگل و تهیۀ هیزم و غیره از طریق صدور بخشنامه به بلوک‌باشی‌ها (دهداری‌ها) داده می‌شد که بررسی شود برای حفظ و حراست جنگل‌ها در عمل، اتخاذِ چه طریقه‌ای ضروری است و چه روشی بهترین نتیجه را می‌دهد تا بتوان تجربیات حاصل را در سراسر جنگل‌های شمال تعمیم داد.

تشکیل دایرۀ جنگل و ادارۀ جنگل‌بانی

در سال 1317 در ادارۀ کل فلاحت که زیر مجموعۀ وزارت اقتصاد ملی بود و ریاست آن را مهندس محمد بیات داشت، دایره‌ای به نام دایرۀ جنگل تأسیس و تصدی آن در سال 1318 به مهندس کریم ساعی (1289- 1331) که در سال 1316 با مدرک فوق لیسانس آمار و جنگل از دانشگاه بِرْکْلی (Berkeley) آمریکا، به کشور بازگشته بود داده شد.

بر اثر اقدامات وی توجه اداره کل کشاورزی بیش از پیش به موضوع جنگل‌ها معطوف و مقرر گردید که ادارۀ جداگانه‌ای به نام ادارۀ جنگل‌بانی به ریاست خود وی تشکیل شود.

پس از تشکیل ادارۀ جنگل‌بانی و شروع به کار مهندس ساعی، وی گزارش جامعی در باب لزوم تشکیل سازمان جنگل‌بانی تنظیم کرد که مصطفی قلی رام، رئیس کل کشاورزی، به رضا شاه پهلوی رساند و مقرر شد که این سازمان در محل کوچکی آزمایش شود تا در صورتی که نتیجۀ خوب داد در سراسر شمال تعمیم یابد.

برای این منظور ناحیۀ کُجُور انتخاب و در پی آن در اواخر سال 1319 چهار خزانۀ جنگلی در «دشت نظیر» و چالوس و عَلَمده (رُویان فعلی) و ولی آباد تأسیس شد.

با آن که مهندس غلامعلی بنان مسؤول خزانه‌های «دشت نظیر» و علمده و چالوس و هانس شریکر مسؤول خزانۀ ولی آباد، پی‌گیر کارها بودند به دلیل تبعات جنگ جهانی دوم (1318- 1324) و تمرکز دولت بر مسائل سیاسی، امور معوق، و پس از شهریور 1320 و اشغال ایران به دست متفقین در جنگ جهانی دوم، کارها ناتمام ماند.

تشکیل بنگاه جنگل‌ها

هیأت وزیران در جلسه 24/12/1327 بنا به پیشنهاد 14 اسفند 1327 وزارت کشاورزی، موارد زیر را تصویب کرد:

1- به منظور حفظ و حراست جنگل‌ها بنگاهی به نام «بنگاه جنگل‌ها» تشکیل می‌شود.

2- وزارت دارایی کلیه جنگل‌های دولتی و مراتع واقع در حوزۀ آن جنگل را به بنگاه جنگل‌ها منتقل خواهد کرد.

3- بنگاه جنگل‌ها دارای شخصیت حقوقی مستقل و روی اصول بازرگانی بهره‌برداری اداره می شود و تحت نظر وزارت کشاورزی خواهد بود.

در این تصویب‌نامه وظایف، سرمایه، هیأت مدیره، هیأت بازرسی و امور استخدامی منظور گردیده بود. وظایف بنگاه علاوه بر حفظ و‌ احیا و توسعه و بهره‌برداری جنگل‌های دولتی و ایجاد صنایع مختلف چوب و نقشه‌برداری از آنها،‌ نظارت و مراقبت در بهره‌برداری جنگل‌های غیر دولتی و همچنین مشارکت با صاحبان جنگل‌های غیر دولتی در بهره‌برداری و ایجاد صنایع بود.

در تشکیلات بنگاه در نواحی «خارج از مرکز» قسمتی از جنگل که نگهبانی آن به عهده یک مأمور جنگل‌بانی واگذار می‌شد اساس کار قرار گرفت و نام آن «حوزهٔ جنگل‌بانی» گذاشته شد. مرکزِ مشترکِ دو الی چهار جنگل‌بانی که در حوزه‌های جنگل‌بانیِ مجاور، پاسبانی می‌کردند «پاسگاه جنگل» نامیده می‌شد و ارشدِ هر پاسگاه علاوه بر مسؤولیت حوزۀ خود بر تمام حوزهٔ پاسگاه نظارت داشت و جنگل‌بان ارشد نامیده می‌شد. دو الی چهار پاسگاه تحت نظر یک سرجنگل‌بانی و دو الی شش سرجنگل‌بانی تحت نظر یک جنگل‌دار اداره می‌شد و چند جنگل‌دار تحت نظر یک سرجنگل‌دار بودند. سرجنگل‌دار، مسؤول یک منطقهٔ جنگلی بود؛ مانند منطقهٔ گیلان و آستارا، منطقهٔ شهسوار (تنکابن) و نوشهر، منطقهٔ مازندران و غیره. چند منطقه از جنگل، یک «ناحیهٔ» جنگل را تشکیل می‌داد که تحت سرپرستی یک «سربازرس فنی جنگل» بود.

بر این اساس بنگاه جنگل‌ها در شمال، چهار سرجنگل‌داری به شرح زیر تأسیس کرد:

1- سرجنگل‌داری گیلان و آستارا به مرکزیت رشت شامل چهار جنگل‌داری

2- سرجنگل‌داری شهسوار و نوشهر به مرکزیت شهسوار (تنکابن) شامل سه جنگل‌داری

3- سرجنگل‌داری مازندران به مرکزیت شاهی (قائم‌شهر) شامل چهار جنگل‌داری

4- سرجنگل‌داری گرگان به مرکزیت گرگان شامل چهار جنگل‌داری

تشکیل سازمان جنگل‌بانی

در سال 1338 قانون جنگل‌ها و مراتع مشتمل بر 28 ماده و 22 تبصره به تصویب رسید و آیین‌نامۀ آن در 3/10/1339 به تصویب هیأت وزیران رسید. در سال 1338 پس از تصویب قانون جنگل‌ها و مراتع کشور، به موجب تصویب‌نامهٔ شماره 28500 مورخ 21/11/1338 بنگاه جنگل‌ها به سازمان جنگل‌بانی ایران که در قانون مزبور پیش‌بینی شده بود مبدل گشت و سازمان جدید با اختیاراتی که در قانون فوق پیش‌بینی شده بود شروع به کار کرد.

سازمان در استان مرکزی (تهران، کرج، قزوین، دماوند، محلات، ساوه، قم، تَفرش، شهرری، شمیرانات، گرمسار، خمین) دارای اداره کل جنگل‌بانی، در مناطق گیلان، نوشهر و شهسوار (تنکابن)، ‌مازندران، گرگان دارای سرجنگل‌داری و در سایر استان‌ها دارای اداره جنگل‌بانی بود.

الحاق سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور به وزارت جهاد سازندگی

بر اساس ماده واحده قانون تفکیک وظایف وزارتخانه‌های کشاورزی و جهاد سازندگی مصوب 11/6/1369 کلیه امور مربوط به حفظ، احیا، توسعه و بهره‌برداری از منابع طبیعی (جنگل، مرتع، شیلات و آبخیزداری)، کلیه امور دام و طیور و عمران روستایی، بهسازی، صنایع روستایی و آبرسانی روستاها بر عهده وزارت جهاد سازندگی قرار گرفت و بر اساس تبصرۀ 1 ماده واحده مذکور، مؤسسات و شرکت‌های تابع و وابسته نیز بر اساس تفکیک وظایف فوق، تابع و وابستۀ وزارتخانه‌های مزبور شدند. بدین ترتیب سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور در زیر مجموعه وزارت جهاد سازندگی قرار گرفت. این سازمان دارای شخصیت حقوقی و ذیحسابی مستقل و رئیس سازمان سمت معاونت وزارت جهاد سازندگی را دارا بود.

جدول مدیران اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران ـ نوشهر بعد از انقلاب