سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

پیام طبیعت/ در تقویم، 17 ژوئن با عنوان روز جهانی بیابان زدایی شناخته می‌شود و کشورهای مختلف سعی می‌کنند برنامه‌هایی را در این زمینه به اجرا درآورند. بیابان‌زایی دردی است که در طول سالیان اخیر به جان زمین افتاده و در حال بلعیدن همه زیبایی‌های آن است. افزایش سطح بیابانی در دنیا موجب شده تا نهادهای بین‌المللی برای مقابله با این معضل جهانی، دست در دست هم دهند تا راهکارهای علمی و اصولی ارایه کنند و با فعالیتی به نام بیابان‌زدایی به مقابله با این درد برخیزند.

**بیابان زایی چیست و چگونه اتفاق می افتد؟
بر اساس تعریف کنوانسیون جهانی بیابان‌زایی، این پدیده به تخریب سرزمین در مناطق خشک و نیمه‌خشک و خشک نیمه مرطوب گفته می‌شود که ممکن است در اثر عوامل انسانی و عوامل طبیعی رخ دهد.
بیابان‌زایی نوعی از تخریب زمین است که در آن منطقه‌ای با زمین‌های تقریبا خشک، به صورت کاملا مشهود و ملموس خشک و لم‌یزرع می‌شود و معمولا آب، پوشش گیاهی و حیات‌وحش خود را نیز از دست می‌دهد. تعدادی از عوامل موثر در این زمینه عبارتند از: تغییر اقلیم و فعالیت‌های انسانی، بوته کَنی، چرای مفرط و خارج از فصل دام در مراتع، تبدیل مراتع به دیم‌زار، برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های آب زیرزمینی، معدن کاوی و بهره برداری از معادن، جاده سازی و توسعه شهرها و روستاها.

**عمق این فاجعه تا چه حد است؟
امروزه پیشرفت بیابان‌ها در سراسر جهان به حدی رسیده که مساله بیابان‌زایی به یکی از مسائل قابل توجه بوم‌شناسی و زیست‌محیطی تبدیل شده است و روز به روز نگرانی‌ها درباره آن افزایش پیدا می‌کند.
شاید فکر کنید که بیابان‌زایی تنها منجر به خشک شدن قسمتی از زمین می‌شود و نقشی در سرنوشت و روزگار آدمیان ندارد؛ اما به جز پیامدهایی چون از بین رفتن پوشش گیاهی، گرد و خاک زیاد در یک منطقه، کم شدن بارندگی، فرسایش خاک، عدم حاصلخیزی زمین، افت آب‌های زیرزمینی و از بین رفتن حیات‌وحش، باید منتظر معضلاتی همچون بیکاری، گرسنگی، فقر و مهاجرت ناشی از بیابان‌زایی نیز باشیم که همه در اثر این پدیده رخ می‌دهند.

**بیابان زدایی چیست و چگونه صورت می گیرد؟
در مقابل معضل جهانی بیابان‌زایی، مفهومی با عنوان بیابان‌زدایی وجود دارد که به کارها و روش‌هایی برای سبزکاری در بیابان و جلوگیری از روند سریع تخریب سرزمین‌ها در مناطق خشک، نیمه‌خشک و نیمه‌مرطوب می‌پردازد. این مفهوم شامل فعالیت‌هایی با سه محور بازدارنده، اصلاحی و احیایی است که هر یک کارایی خاص خودشان را دارند.
از میان مهم‌ترین کارهایی که در راستای بیابان‌زدایی صورت می‌گیرد، می‌توان به موارد ی همچون؛ کاشت درختان و گیاهان مقاوم و متناسب با مناطق خشک همچون گیاهان شوره‌زی، کاشت گیاهان ویژه مقابله با بیابان زایی شامل بنه، کنار، کهور، سمر، کرت، کوهنگ (درخت)، سلم، اکالیپتوس، اقاقیا، کاسیا، کرتکی، رمیلک، پخش سیلاب و پخش آب، تعادل دام و مراتع برای حفاظت از پوشش گیاهی موجود، بهره‌گیری از روش‌های کارآمد در انباشتن آب باران، احیای شوره‌زارها و استفاده از سوخت‌های جایگزین وغیره اشاره کرد.

** بیابان زدایی| بیداری وجدان جهانی
بیابان‌زایی‌و عواقب آن در چند دهه اخیر در جهان به خصوص آفریقا و آسیا تلنگری برای جهانیان بود تا تمام تلاش خود را برای مبارزه با این معضل جهانی به کار گیرند و چاره‌ای برای آن بیندیشند.
در کنفرانس سران ریو  در سال 1992 معضل بیایان‌زایی در آفریقا را مطرح کردند و این امر منجر به تاسیس کنوانسیون جهانی بیابان زدایی (UNCCD) به عنوان زیر مجموعه‌ای از سازمان ملل شد. در سال 1994 مجمع عمومی سازمان ملل به منظور افزایش آگاهی عمومی در این زمینه و پیگیری جدی‌تر برنامه‌های کنوانسیون، روز 17 ژوئن را با عنوان روز جهانی بیابان‌زدایی نامگذاری کرد.
تا به امروز 195 کشور در این کنوانسیون عضویت دارند و در سال 2008 هدفی 10 ساله  رابرای جلوگیری از بیابان زایی، تخریب سرزمین و کاهش اثرات خشکسالی در مناطق تحت تاثیر به منظور حمایت از کاهش فقر و پایداری زیست محیطی تبیین کردند.

**نماد کنوانسیون بیابان زدایی
در ماه مارس 2005، سازمان ملل، با یک فراخوان از همه علاقه‌مندان خواست تا طرحی را به عنوان نماد و آرم کنوانسیون بیابان‌زدایی ارایه کنند تا در روز جهانی بیابان‌زدایی در سال 2006 به عنوان آرم این کنوانسیون انتخاب شود. در نهایت طرحی از کریشن موری موتو (Krishen Maurymoothoo) انتخاب شد که دارای 3 عنصر برجسته بود:
   یک درخت، که همچون سقفی محافظ بر روی آرم قرار داشت. خورشید به عنوان نمادی از گرما و زندگی و  تپه‌های رنگین به عنوان نشانه‌ای از زمین

**بیابان زایی در ایران
ایران، کشوری با 164 میلیون هکتار مساحت است که بیشتر مناطق آن را اقليم خشک و فراخشک در بر گرفته است. در واقع محدوده بیابانی ایران 32 میلیون هکتار از مساحت کل آن محسوب می‌شود که ۷ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار از آن از کانون‌های بحرانی هستند.
در حدود 90 درصد ایران با سه حوزه مشخص دشت لوت، دشت کویر و بیابان‌های مسیله در معرض بیابان‌زایی قرار دارند و عوامل انسانی مانند بهره‌برداری بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و خاک سبب افزایش این میزان می‌شود. بر اساس آمارها، هر سال بخش قابل توجهی از سرزمین به بیابان‌های کشور افزوده می‌شود و قسمتی از زمین از بین می‌رود.

**بیابان زدایی در ایران
ایران سومین کشوری بود که به کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی پیوست و فعالیت بیابان‌زدایی خود را از سال 1344 آغاز کرد. حدود دو میلیون هکتار جنگل دست کاشت در 4 استان حاصل فعالیت این سال‌ها به شمار می‌رود که نقش عمده‌ای در حفاظت از شهرها و روستاها، کاهش آلودگی، تامین علوفه و تولید چوب، مراقبت از تاسیسات صنعتی، نظامی، اقتصادی و... داشته است. 

**برنامه های ایران در روزجهانی بیابان
در هر سال، به مناسبت این روز، سمینارها و کنفرانس‌هایی در سراسر کشور برگزار می‌شود و در آن کارشناسان به ارائه راه‌حل‌هایی در زمینه بیابان زدایی و کاهش سرعت بیابان‌زایی در کشور می‌پردازند. در برخی مناطق کاشت درخت و گیاهان بیابان زدا، اجرای برنامه‌های آموزشی و ... نیز صورت می‌گیرد. امسال با وجود شیوع کرونا این برنامه‌ها به صورت آنلاین اجرا می‌شود و با تغییراتی همراه خواهد بود.

**سخن آخر
زمین جایی است که همه ما در آن متولد شده و رشد یافته‌ایم. کوچکترین آسیب به این زیستگاه زندگی ما را در همه جهات تحت تاثیر قرار می‌دهد و می‌تواند حتی به مرگ موجودات منجر شود. ما همه در برابر این کره خاکی مسئولیم و باید با جان و دل از آن مراقبت کنیم. بیابان‌زایی تنها یکی از بلاهایی است که ما بر سر زیستگاه‌مان می‌آوریم که می‌تواند منجر به اتفاقات بسیار تلخی شود. روز بیابان‌زدایی بهانه‌ای است تا با یکی از مشکلات زمین مبارزه کنیم.