سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

بر اساس قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه اقتصادی کشور قرار است از سطح ۷۵ هزار هکتار عرصه‌های ملی، مستثنیات و باغی کشور ۲۰ هزار هکتار ان در استان‌های شمالی زیر پوشش طرح زراعت چوب برود ولی تاکنون بر اساس آمار تنها هفت هزار هکتار زیر پوشش قرار گرفته است.

این در حالی است که با  توجه به محدودیت‌های بهره برداری چوب از جنگل‌های شمال کشور در قالب طرح  استراحت، تنفس جنگل  و با هدف تامین نیاز چوب صنایع داخلی، یکی از اساسی‌ترین موارد پیش شرط اجرای این طرح در یک دوره ۱۰ ساله، برابر قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه پرداختن به توسعه زراعت چوب و شتاب‌بخشی در روند اجرای آن بوده است.  

با وجود گذشت بیش از ۲ سال از اجرای این قوانین، مستندات موجود و بررسی‌ها گویای آن است که اجرای این طرح  یک روند لاک پشتی داشته و موارد  امیدوارکننده‌ای برای رسیدن به هدف این طرح دیده نشده بنابراین بعید به نظر می رسد بتوان به آن اهدافی که تا پایان قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه برای آن پیش بینی شده دست یابد.

سوابق مصوبه قانونی توسعه زراعت چوب به سال ۱۳۸۹ مجلس شورای اسلامی برمی‌گردد و یکی  از مهم‌ترین اهداف این قانون افزایش بهره وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی به عنوان یک تکلیف تعریف شده است که در دی ماه سال ۱۳۹۲ نیز دولت مصوبه ای در خصوص بهینه سازی وضعیت مدیریت منابع طبیعی گذراند که در ماده ۴۸ آن  بر ضرورت توسعه زراعت چوب تاکید داشته است .

به اعتقاد کارشناسان ترویج کاشت پالونیا با دلیل رشد سریع و با توجه به مزیت های فراوانی ان در صنایع مختلف چوبی نه تنها عامل تهدید کننده برای دیگر گونه های جنگلی ، زراعی و باغی در شمال کشور نیست بلکه از آن به عنوان گونه ای ارزشمند ، منحصر بفرد در بعد اقتصادی از ان می توان استفاده کرد.

 پالونیا  (Paulownia elongata)  درختی تند رشد است و در مقایسه با سایر درختان، زمان بهره برداری سریعتری دارد و عملکرد تولید چوب آن در هکتار نیز از درختان دیگر بیشتر است ، استحکام بالا، سبک بودن و کیفیت بالا از ویژگی های این گونه ارزشمند است و از چوب آن در بخش های مختلف صنایع کاغذ و چوب استفاده می شود.

بررسی ها نیز گویای آن است که از چوب این درخت برای مبلمان سازی ، مداد سازی ، پارکت ، کابینت ، دراور ، جعبه سازی ، کبریت سازی ، وسائل موسیقی جعبه دار و نیز تجهیزات ورزشی مانند تخته شنا ،اسکی ، خلال دندان ، صنعت هوا و فضا مانند گلایدر ، پاراگلایدر ، سازه های آبی ، قایق و کشتی ، خانه های چوبی ارزان ، سبک ضد زلزله ، زغال ، باروت ، ساخت کندوی عسل ،عایق های حرارتی و ده ها مورد دیگر استفاده می شود.

نکته دیگر آنکه کود حاصل از برگ ها و گل های این درخت ویژگی های فراوانی دارد و آن اینکه به سرعت رشد و زیاد می شود ضمن آنکه با طبیعت نیز سازگاری دارد و امروز در بسیاری از استان های شمالی بویژه گلستان جایگاه مناسبی برای صنایع متنوع پیدا کرده است.

به اعتقاد کارشناسان درختان پالونیا تحت شرایط مناسب در سن پنج تا شش سالگی به سن بهره برداری می رسند و در مقایسه با سایر درختان تند رشد نظیر صنوبر، پالونیا دارای رشد بیشتری در چند سال اول زندگی است به طوری که حدود نصف سن بهره برداری درختان صنوبر، ۵۰ تا ۱۵۰ متر مکعب چوب از هر هکتار در روش تلفیقی با گیاهان زراعی به دست می آید.

آنان معتقدند که این درخت در شرایط عادی در مدت زمان پنج سال ارتفاعی بیش از ۱۵ متر و قطر برابر سینه آن ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر و حجم چوب قابل استفاده آن ۳/۰ تا ۵/۰ متر مکعب خواهد بود و از سال پنجم مورد بهره برداری صنعتی قرار خواهد گرفت. چوب پالونیا خیلی سبک ولی محکم است، بسهولت خشک می شود، اعوجاج پیدا نمی کند و مناسب نجاری و کنده کاری است به طوری که به سادگی شکاف و ترک بر نمی دارد، مبلمان، تخت و کمد، میز و صندلی ساخته شده از آن سبک بوده و به براحتی قابل حمل و بسیار بادوام است و در صنایع روکش سازی،تخته چندلا و خمیر کاغذ مورد مصرف دارد.

بنا براین با توجه به  طرح تنفس جنگل های شمال و نیز اجرای طرح زراعت چوب در شمال کشور از یک سو  و از سوی دیگر لزوم حفظ و جلوگیری از نابودی جنگل های بومی ایران  و کمبود چوب مورد نیاز کارخانه ها طبق تاکید مسئولان و کارشناسان ضرورت دارد برای ترویج کاشت گونه پالونیا به عنوان بهترین درخت شناخته شده برای کشت تلفیقی با گیاهان زراعی  این موضوع با جدیت بیشتری در استان های این مناطق بویژه گیلان و مازندران پیگیری شود تا بتوان در پی چنین اقداماتی به مدت کوتاه در اراضی غیر جنگلی چوبی با کیفیت  برای مصرف صنایع تولیدی و کمبود چوب را برطرف کرد.

حسین پرمه یکی از تولید کنندگان نهال پالونیا در نوشهر با اشاره به مزیت های فراوان کاشت این گونه در شمال کشور گفت: این درخت مزیت های فراوانی دارد و ضمن آنکه از چوب آن در مصارف مختلف نظیر صنعت زنبورداری ، هواپیما سازی ، سازه های آبی و نیز دام و طیور استفاده می شود بلکه برخلاف دیگر درختان گونه ای تند رشد بوده و به مدت پنج سال می توان از چوب آن استفاده کرد.

وی که مدعی شد به مدت ۲ سال در تولید قلمه این گونه به صورت بذری و ریشه ای فعالیت دارد در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : از ابتدای امسال تاکنون نزدیک به ۱۰ هزار قلمه نهال پالونیا در این منطقه تولید کرده ام و دیگر استان ها برای خرید این نهال مانند اصفهان و یزد استقبال خوبی داشته اند منتهی در مازندران هنوز ترویج کاشت این گونه به شکل مطلوب نهادینه نداشته است ضمن آنکه مردم هم باور و همکاری خوبی ندارند.

وی اظهار داشت : به عنوان نمونه برای فرهنگ سازی و آموزش کاشت این گونه در برخی از روستاها بویژه کجور نشستی با اهالی ، دهیاران و شوراهای اسلامی برگزار شد و توضیحات لازم در مورد مزیت ها ، شرایط سازگاری با اقلیم منطقه و حتی مدت زمان دوره رشد و بهره برداری آن به روستائیان داده شد اما به نظر می رسد که استقبال روستائیان برای فعالیت در این بخش خیلی ضعیف است.

این تولید کننده گفت : ارزش ریالی فروش یک قلمه پالونیا حدود ۱۰ هزار تومان است اما بعد از پنج سال با نرخ امروز این رقم به حدود ۲ میلیون ریال افزوده می شود و مساله مهم تر آنکه  این درخت قبل از آنکه برگ دهد ، گل می دهد و از گل آن در صنعت زنبورداری استفاده می شود و از برگش نیز برای خوراک دام و حتی پس از خشک شدن در قالب خاک برگ استفاده می شود.

به گفته پرمه ، امروز اگر فردی حدود یک هکتار زمین داشته باشد و در آن درخت پالونیا بکارد پس از پنج سال می تواند از این محصول حدود یک میلیارد و  ۸۰۰ میلیون تومان بهره برداری کند و چنین تحولی به ندرت در مناطق مختلف کشور می توان یافت.

توران یوسفی نیا یکی از باغداران منطقه خزر آباد شهرستان عباس آباد غرب مازندران در این باره می گوید: امروز گونه صنوبر به علت کم آبی و طولانی بودن دوره بازگشت سرمایه برای باغداران این منطقه صرفه اقتصادی ندارد و ضمن آنکه تولیدکنندگان چوب مورد حمایت هم قرار نمی گیرند.

وی که مدعی شد حدود هشت هکتار باغ در این شهرستان دارد، در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: شاید گونه صنوبر در استان گیلان به علت بارش های پیوسته برای باغداران صرفه اقتصادی داشته باشد اما در مازندران این گونه نیست و از طرفی هم برای تامین آب کشاورزی با حفر چاه نیز مجوزهای لازم به آسانی به باغداران داده نمی شود.

وی اظهار داشت: با وجود آنکه طرح زراعت چوب به عنوان یکی از عوامل پیش نیاز و ضروری طرح تنفس جنگل های شمال مورد تاکید مسئولان ذیربط و حتی توصیه مقام معظم رهبری نیز بوده اما در عمل متاسفانه این موضوع به طور جد پیگیری نمی شود.

یوسفی نیا گفت : بیش از ۲ دهه است که اطراف باغ خود صنوبر کاشته ام منتهی درآمدی از این راه کسب نکرده ام خیلی از درختان صنوبر به علت کم آبی از بین رفتند و تعدادی هم مورد دستبرد افراد ناشناس قرار گرفتند چرا که این منطقه گردشگر پذیر است و تردد زیاد می شود.

این باغدار،  نهال پالونیا را گونه ای ارزشمند و مثمر ثمر توصیف کرد و افزود : هم اکنون با گذشت سال ها امروز به آن نتیجه رسیده ام که هیچ گونه ای مثل پالونیا نیست چرا که  چوب آن کاربرد برای کارهای تزئینی دارد و برگ آن برای خوراک دام مورد استفاده قرار می گیرد و نکته مهم تر آنکه این درخت هربار که قطع می شود به سرعت رشد می کند به طوری که در کوتاه مدت چندین بار می توان از این راه درآمد کسب کرد.

به گفته او ، مسئولان ادارات منابع طبیعی و آبخیزداری و نیز جهادکشاورزی منطقه هم اکنون با اجرای این طرح و کاشت این گونه موافقت کرده اند امیدوارم با وعده ای که داده اند به آن عمل کنند چرا که با این اقدام می توان کارآفرینی ایجاد کرد و به کسب و کار منطقه بهبود بخشید.

 دکتر نوروزعلی حسن عباسی عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان در این باره می گوید که حدود ۱۰ سال است که این گونه در شمال کشور بویژه گرگان کشت می شود ضمن آنکه به مدت ۳۴ سال نیز کار های پژوهشی و تحقیقات میدانی  روی این گونه در مورد آفات و بیماری ها ، ملاحظات زیست محیطی ، مقاومت آن در برابر نور آفتاب و نیز خصوصیات چوب آن مانند پوسیدگی و مقاومت  در برابر ضربه و طول الیاف آن انجام گرفته است.

وی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : امروز متاسفانه سطح اطلاعات مردم بویژه در مازندران و گیلان از مزیت های این گونه گیاهی بسیار پائین بوده چرا وقتی که بیش از سه دهه تحقیقات در گوشه و کنار جهان بر روی گونه های مختلف گیاهی صورت گرفته و در نهایت به این نتیجه رسیده ایم که این گونه به عنوان یک ظرفیت با مزیت های فراوان می تواند نیاز چوبی شمال کشور را برطرف کند و علاوه بر ان به بهبود فضای کسب و کار و رونق اقتصادی مردم کمک می کنند.

وی پیشگیری از بلایای طبیعی نظیر سیل ، طوفان  و ریزگرد ها را از دیگر ویژگی ها و مزیت های این گونه گیاهی معرفی کرد.   

به گفته حسن عباسی ،  سال ها است این درخت در خیلی از  کشورها  از جمله  کانادا، روسیه ، فنلاند ، سوئد و انگلستان و استرالیا  تولید می شود ولی شرائط این کشورها مانند ایران نیست چرا که کدام نوع گیاهی است که هم در زابل کشت شود و هم در بابل ، هم در کرمان و هم در گرگان .

وی تاکید کرد  باید مانند بسیاری از کشورهای دنیا برای هم کشتی کردن محصولات کشاورزی برنامه ریزی کرد بنابراین می توان کاشت این گونه را ترویج داد و در فاصله پنج متر به پنج متر هم درخت پالونیا را کشت و تولید کرد  و هم  نسبت به پرورش دام و طیور و زنبورداری در لابه لای این درختان سرمایه گذاری نمود  و در مدت کوتاهی سرمایه های هنگفتی را به دست آورد. 

این عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گیلان توصه کرد در شمال کشور هکتار ها  اراضی برنج و چای وجود دارد که فقط کشت یک محصول اختصاص دارد  و دراین حوزه  نشست های مختلفی با مسئولان سازمان چای کشور گذاشته شد و از آن ها خواسته شد به نحوی برنامه ریزی کنند که  دیگر به علت صرف اقتصادی نداشتن کشاورزی مردم زمین های خود را با قیمت اندک نفروشند و از درخت پالونیا استفاده کنند.

حسن عباسی افزود:  هم اکنون این درخت در استان گلستان از ۱۰ سال گذشته تاکنون کشت می شود و  عده زیادی از  کشاورزان نهال آن را تولید و به دیگر استان ها عرضه می کنند  و در این حوزه می توان مدعی شد دست کم هزار نفر در امر طرح زراعت چوب فعالیت دارند.

وی که خود را به عنوان پدر پالونیا در ایران معرفی کرد ادامه داد:  حدود ۱۵ هکتار از عرصه متعلق به دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان در دل جنگل به کشت پالونیا اختصاص داده شده و قطر این درخت ها به حدود ۷۰ سانتی متر تا ۱۱۰ سانتی متر رسیده است.

 وی به ویژگی های چوب پالونیا اشاره کرد و ادامه داد : چوب این درخت حدود ۳۴۰ کیلوگرم بر مترمکعب به عنوان سبک ترین چوب ها در دنیا پس از چوب بالزا شناخته شده است که بسیار سبک و به رنگ نقره ای ، خاکستری تا قهوه ای روشن ، بدون بو و عمدتا راست تار بوده است و قابلیت خشک کنی با سرعت بالا را دارد .

وی اظهار داشت : در چین تا ارتفاع هزار و ۱۰۰ متر گزارش شده است ولی در ایران تا ارتفاع ۲ هزار و ۵۰۰ متری (درازنو)  بنابراین توصیه می شود برای جنگلداری تجاری زیر کمتر از هزار و ۱۰۰ متر در حد مطلوب است.

به گفته این عضو هیات علمی دانشگاه علوم  کشاورزی و منابع طبیعی گرگان ، هم اکنون در استان مازندران از جمله  در پارک شهرستان عباس آباد غرب مازندران ، محوطه امامزاده ها ، مسجدها و آرامگاه ها کشت شده است و نشان داده که در شرائط گرمترین و سردترین آب و هوایی سازگاری دارد ضمن آنکه در شرق مازندران نیز عده ای از کشاورزان به شکل جسته و گریخته در شهرستان هایی مانند بهشهر ، آمل ، بابل ( لفور)  این گونه را کشت کرده اند.

وی با اشاره به طرح تنفس جنگل های شمال و نیز نیاز کارخانه های صنایع چوبی به چوب گفت که هم اکنون از زمان اجرای این طرح تاکنون تعدادی از این واحدهای تولیدی دچار مشکل شده اند بنابراین سازمان جنگل ها ، مراتع و آبخیزداری نیز طی دستورالعملی به ادارات کل منابع طبیعی استان های شمالی توصیه کرده که از این گونه به شکل تلفیقی استفاده کنند ضمن آنکه تاکید کرده تا نسبت به شناسی و معرفی عرصه نیز اقدام و برنامه ریزی نمایند.

 رئیس اداره جنگلداری، پارک ها و ذخیره گاههای جنگلی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران - نوشهر گفت که در قالب اجرای طرح زراعت چوب اواخر سال گذشته دستورالعملی از سوی شورایعالی جنگل به این اداره ابلاغ شده تا نسبت به شناسایی و معرفی عرصه برای کشت این گونه به صورت پیشنهادی  برنامه ریزی و اقدام شود.

سیدرضا موسوی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا ، گرانی و کمبود قیمت زمین ، کمبود آب ، نا آشنایی مردم از مزیت ها ، شیوه فرآیند کاشت ، مراقبت و نگهداری و برداشت این محصول و نیز نبود ایستگاه تحقیقاتی برای انجام کارهای میدانی و تحقیقاتی سازگاری این گونه با اقلیم منطقه را از مشکلات مربوط به این بخش معرفی کرد.

وی اظهار داشت : هم اکنون در چند نقطه در قطعات ۱۰ هکتاری برای اجرای طرح زراعت چوب و کاشت گونه پالونیا معرفی شده است بنابراین با توجه به مشکلات موجود بعید به نظر می رسد که این طرح با موفقیت اجرایی شود.

وی همچنین با بیان اینکه تاکنون گونه های جدیدی برای زراعت چوب در کشور معرفی نشده است ، تصریح کرد که  گونه های قدیمی و بومی درختان نظیر اکالیپتوس و صنوبر برای کشت زراعت چوب در این منطقه مناسب است.

جنگل‌های هیرکانی در شمال ایران دارای ۹۰ گونهٔ درختی و ۲۱۱ گونهٔ درختچه‌ای است و در دهه‌های اخیر تعدادی گونهٔ غیر بومی، از جمله انواع کاج و سرو نیز در آن کاشته شده که بسیاری از آنان به دلیل ناسازگاری، از بین رفته‌اند.